Aile ağacınızı yaptınız mı

Aile ağacınız ailenizin tıbbi özgeçmişini gösteren bir veri toplamıdır. Rutin sağlık taramalarını çok daha yararlı ‘sağlık riski değerlendirmeleri’ haline çevirmek için güvenli bir aile öyküsü yani aile ağacının incelenmesi ilk adımdır.


DOKTORUNUZ aile öykünüzü bilirse yaşam biçiminizi, kişisel sağlık geçmişinizi ve çevresel faktörleri de dikkate alarak size daha uygun bir inceleme planı yapar. Doktorunuz sağlığınıza ilişkin risklerinizi planlarken aile ağacınızdaki bazı bilgileri de göz önüne alarak ‘genetik danışmanlık’ almanızı önerebilir. Ailesel sağlık öykünüzü isteyen akrabalarınızla paylaşarak onların ve doktorlarının işini de kolaylaştıracağınızı unutmayın!

İşe ailenizde sık görülen hastalıklar ve sağlık sorunlarını belirlemekle başlayın. Şeker hastalığı, hipertansiyon, kalp krizi, inme, Alzheimer hastalığı, prostat, meme, kalın bağırsak, makat, yumurtalık ve cilt kanserleri, kilo fazlalığı veya şişmanlık, kellik, sağırlık, görme kaybı, alerji ve astım eğilimleri, depresyon, parkinson, panik atak, anksiyete, kısırlık, ölü doğum, hemofili, kansızlık, tekrarlayan düşükler, öğrenme bozukluğu, zeka geriliği, böbrek yetmezliği, tekrarlayan ateş, karın ağrısı ve eklem-kas ağrılarının birlikteliği gibi sağlık sorunlarına sorgulama listenizin en üst sıralarında yer verin. Bu tür sorunların olduğu aile bireylerinizi dikkatle not alın.

GÜVENLİ İNCELEME

Bu bilgilerin doğruluğundan emin olmaya çalışın. Gerekiyorsa ölüm bilgilerine ulaşmayı bile deneyin. Bilgi toplarken aile büyüklerinizden de yardım almayı unutmayın. Akrabalarınıza bunun sadece aile sağlığını belirleme ve muhtemel riskleri erken saptamaya yönelik bir anket olduğunu, isimlerini kullanmayacağınızı anlatın.

Bazı bilgilerin saklanabileceğini, kolaylıkla ifade edilemeyebileceğini unutmayın. Alkolizm, şizofreni, Alzheimer hastalığına bağlı bellek kaybı veya manik depresif bozuklukla ilişkili bilgileri aktarmak herkes için kolay olmayabilir. Samimi olduğunuzu, aldığınız bilgileri sadece aile ağacınızı oluşturmada kullanacağınızı ve tümünün sizde kalacağına onları ikna edin. Amacınızı iyi açıklamanız da bazen yetmeyebilir. Gizlilik prensibine sadık kalacağınıza onları ikna etmenizde, iyi ve sabırlı bir dinleyici olmanızda, yargılamadan kaçınmanız ve onlara cevapları için rahat bir zaman aralığı tanımanızda yarar var.

EN AZ DÖRT NESİL

Bu bilgileri gerekirse -istediklerinde- onlarla da paylaşacağınızı, onların aile ağaçlarını oluşturmalarında yardımcı olacağınızı belirtmelisiniz.

Aile ağacınızda şu dört nesil mutlaka yer almalıdır:

Babanızın anne ve babaları (1. jenerasyon)

Anne ve babanız, teyze, dayı, hala ve amcalarınız (2. jenerasyon)

Siz, kardeşleriniz ve kuzenleriniz (3. jenerasyon)

Çocuklarınız ve yeğenleriniz (4. jenerasyon)

Evli ve çocuk sahibi iseniz çocuklarınıza ilişkin sağlık risklerini belirleyebilmek için aile ağacınıza eşinizin ailesini de yerleştirmenizde yarar var.

Sadece anne ve babanızın anne ve babalarına değil, büyük amca, dayı ve halalarınızın sağlık geçmişlerine de ulaşmaya çalışın. Bu durumda aile ağacınızın tıbbi değeri daha da artacaktır.

Yeni hastalık teşhislerini, ölüm ve doğumları aile ağacınıza düzenli olarak eklemeyi unutmayın. Bu bilgiler eklendikçe aile ağacınız gelişecek, verimliliği yükselecektir.

Aile ağacınızı oluşturabilirseniz bazı sağlık sorunlarınızı ve risklerinizi belirlemeniz daha kolay olacaktır. Doktorunuz sağlık riski planlamanızı yaparken bu bilgilerden faydalanıp doğruya daha yakın sonuçlara ulaşabilecektir.

Unutmayın! Ailenizin tıbbi özgeçmişi en az sizinki kadar önemlidir.

Testler ne kadar güvenli

Bazı hastalıklar veya sağlık sorunlarının tanımlanmasında genetik testlerden yararlanılır. DNA analizine dayalı bu testler için örnekler çeşitli dokulardan veya kandan alınır. Bu testler sağlık sorununuzun kalıtımsal olup olmadığını anlamak veya herhangi bir kalıtımsal hastalığa ilişkin riskinizin bulunup bulunmadığını araştırmak için kullanılabilir. Bu testlerle sağlıklı ama taşıyıcı kişiler de belirlenebilir. Taşıyıcıların belirlenmesi genetik hastalığın çocuklara geçirilmesi olasılığını önler.

BUNLARA DİKKAT

Genetik geçişli bir hastalık için risk araştıran tahmin edici testlerden o hastalık için aynı anda başka pek çok riski taşıyanlar veya ailesinde o hastalıkla ilgili bir yoğunlaşma olduğunu düşünenler yararlanmaktadır. Bu testleri yaptırmadan önce bazı noktalara dikkat etmelisiniz.

Testin güvenirliliğini ve doğruluğunu sorgulayın. Test sonucu olumlu olmasına rağmen siz sağlıklı olabilirsiniz veya test sonucu sizde genetik mutasyon bulunsa bile negatif kalabilir.

Testin mali değeri ve sigortanıza ödenip ödenmediğini mutlaka öğrenmelisiniz. Testin değeri az, fiyatı çok yüksek olabilir. Genetik testler sağlık sigortaları tarafından ödenmez.

Test sonuçlarını saklama güvencenizin ne olduğunu öğrenmelisiniz.

Testin sağlığınızda iyi yönde değişmeler yapmanıza destek olup olmayacağını araştırın. Bazı yaşam biçimi değişimleri ile sağlık risklerinizde bir azalma sağlayan testleri tercih edin.