CEO öldü yaşasın yeni CEO
Güncelleme Tarihi:
Şirketinizin CEO’su bir kazada ölse veya şirketiyönetemeyecek hale gelse neler olurdu? Yerine kim geçerdi? Yeni CEO gelene kadar neler yaşanırdı? Yurtdışında bu duruma otobüs senaryosu diyorlar. Yani CEO, bir gün otobüsün altında kalırsa ne yaparsınız senaryosu. Şirketlerin böyle bir olayla karşılaşmadan önce hazırlıkyapması gerekiyor. Dünyada böyle planlamalar yapan şirketler var. Fakat Türkiye’de CEO’nun ani gidişine yönelik bir hazırlık yapılmıyor.
Benzer bir şekilde Amerikalı kimya şirketi Sigma-Aldrich CEO’su Jai Nagarkatti, 2010 yılında kalp krizi nedeniyle ölmüştü. Ertesi gün şirketin CFO’su Rakesh Sachdev, CEO olmuştu. Başka bir örnek de Amerikalı fast food şirketi Wendy’s International. CEO Gordon Teter, 1999 yılının Aralık ayında kalp krizinden öldü. Şirket hemen bir CEO atamadı. Bunun yerine, kurucu ve direktör olan Dace Thomas, yeni kalıcı bir CEO bulana kadar bir yönetim kurulu seçti ve Mart ayına kadar kararları bu kurul aldı. Ardından John Schuessler CEO oldu.
Şirketin başındaki kişinin ölümü veya şirketi yönetemeyecek hale gelmesi, kurumlar için ciddi bir sınav. Fakat en kötü ihtimaller düşünülmeli ve profesyonellik korunarak hızlı ve doğru adımlar atılmalı. Yurtdışında buna “otobüs senaryosu” diyorlar. Yani patronunuz bir gün otobüsün altında kalsa ne yaparsınız, senaryosu.
En çok kalp krizinden
Stanford Üniversitesi’nin yaptığı araştırmaya göre tepe yöneticilerde en yaygın ölüm nedenleri kalp krizi, kanser ve felç.
CEO değişimi için hazırlıklı olan şirketler, böyle zamanlarda başa geçecek kişilerin bir listesini yapıyor. Bu liste geçici de olabiliyor kalıcı da. CEO’nun yerine geçecek kişiler genelde birçok alanda kendini yetiştirmiş ve geliştirmiş, tecrübeli, liderlik özelliği olan ve şirketin stratejik, operasyonel ve kültürel kimliğine uygun kişiler oluyor.
Şirketin böyle durumlar için bir B planı yoksa, yeni CEO bulmak veya seçmek aylar alabiliyor. Bu da şirketin, çalışanların hatta sektörü olumsuz etkileyebiliyor.
Hay Group Türkiye Genel Müdürü Gökhan Toğrul, “Hiçbir şey sonsuza kadar aynı kalmaz. Dolayısıyla şirketlerin şu anki liderleri de sonsuza dek orada kalmayacaklar. O zaman şirketi gelecekte kimlerin yöneteceği, bu kişilerin nasıl belirleneceği, belirlendikten sonra nasıl geliştirilecekleri ve şirkette tutulabilecekleri hayati önem taşıyor. Bu görev de yönetim kurullarına düşüyor. En başarılı şirketlerde bu görev asla bir başkasına bırakılmaz. Dünyanın en beğenilen şirketlerinin yüzde 90’ı, CEO’larını ani bir şekilde kaybettiklerinde ne yapmaları gerektiğine dair bir plana sahiptir. Yine bu şirketlerin yüzde 80’inin de finans yöneticilerini ani bir şekilde kaybettiklerinde ne yapacaklarına dair bir planları bulunur. Dahası, bu şirketlerin yönetim kurullarının çoğu, şirket içindeki lider adayları, onları gelişimi hakkında sürekli güncel bilgi edinirler” diyor.
Yedekte aday bulundurun
Dışarıdan gelecek bir CEO’nun şirkette karşılaşacağı kültürel uyum-uyumsuzluk riski nedeniyle başarılı şirketlerin çoğunda CEO’luk için şirket içinden birden fazla aday yetiştiriliyor. Bu adayların seçimi ve gelişimlerinin izlenmesi görevini yönetim kurulu üstleniyor. Yönetim kurulları için CEO’nun ani kaybı karşısında zaman geçirmeden yeni bir CEO’yu görevlendirmenin en iyi yollarından birkaçını Toğrul şöyle açıklıyor:
- CEO profilinizi şirketin stratejisine uygun hale getirin: Stratejinize ve şirketinizin kültürüne bakın, yönetmek için gerekli olan davranış ve nitelikleri tanımlayın. Bu davranışları sergileyen ve nitelikleri taşıyan adaylar üzerinde odaklanın ve bunlar arasından bir seçim yapın.
- Yönetim kurulunun, liderlik pozisyonları için hazırlanan şirket içi çalışanlar hakkında güncel bilgiler almasını sağlayın: Yönetim kurulu başlıca adayları bilmeli ve onlarla ilgili karar verme sürecinin içinde bulunmalıdır.
- Her kilit pozisyon için yedekte aday bulunduğundan emin olun: İyi yönetim iyi liderler yaratır. Şirketteki üst düzey yetenekleri değerlendirmek için etkin olun.
Türk şirketlerinin B planı yok
Russell Reynolds Associates Türkiye Ülke Müdürü Orhan Kemal Alver, CEO değişim planının iki şekilde yapılması gerektiğini söylüyor: İlki beklenen değişimlerde yapılacak planlar. Yani CEO’nun planlı gidişi veya gidiş tarihinin belli olması durumunda izlenecek yol. Diğeri de CEO’nun ani gidişi durumunda izlenecek yol. Yeni CEO’nun nasıl seçileceğinin yönetim kurulunun görevi olduğunu belirten Alver, iç ve dış adayların bugünden belirlenmesi gerektiğini söylüyor. Ayrıca bu seçim tek seferlik bir seçim de olmuyor. Her yıl yönetim kurulunun toplanıp liste hazırlaması gerekiyor. Listenin güncel tutulması önemli. Bu süreçle ilgili yapılan en büyük hata ise, bu değişime hazırlanmamak. CEO değişimini ancak zorunda kalınca yapmak. Hazırlıksız yakalanmak hem şirkete hem çalışanlara, hem de birlikte çalıştıkları kurumlara zarar veriyor.
Türkiye’de bununla ilgili bir çalışma yapan şirket de neredeyse hiç yok. Bazı kültürlerde ölüm insanlar arasında konuşulan bir konu değil. Türk şirketlerinde de durum aynı. “CEO’nuzun ya da yöneticinizin ölmesi durumunda B planınız var mı?” diye sorduğumuz şirketlerden hiçbiri “Evet var” cevabı vermedi. Hatta “CEO’muzun ölmesi fikrini ve bundan yola çıkarak bir plan yapmayı düşünemiyoruz bile” diyenler de oldu.
Alver bu planlamanın Türkiye’de yapılmamasınının nedenini halka açık şirketlerde kararları sermayenin çoğunluğuna sahip olan grubun vermesi olarak görüyor. “Türkiye’de bu iş ne yazık ki yönetim kadrosuna kalmıyor” diyen Alver, bağımsız yönetim kurulu üyeleri görevlerini gerçek anlamda yapsa, bu görevin yönetim kurulunun görevi olacağını ama şu an bunun söz konusu olmadığını söylüyor. Yapılması gereken ilk ve en önemli şey, bu planlamanın bir ihtiyaç olduğunu kabul edip çalışmaya başlamak.
Neye ihtiyacımız var?
Beklenen CEO değişimi durumunda şirketin kendisinde şu soruyu sorması gerekiyor: “Mevcut genel müdürümüzün ayrılması durumunda neye ihtiyacımız var?” Bunun için şirketin stratejisinin belirlenmesi gerekiyor. Şirketin ilerideki birkaç yıllık iş planı dikkate alınarak yeni CEO’dan beklentiler belirlenebilir. Hangi tecrübelere, hangi yeteneklere sahip olmalı... CEO değişimi konusunda şirketlere danışmanlık verirken bu kriterleri belirleyip ardından sektörleri incelediklerini belirten Alver ilgili şirkete hangi sektörlerden gelecek CEO’lar uyum sağlayabilir diye araştırdıklarını söylüyor. İşin bu kısmında zamanlama da devreye giriyor.
Eğer takip eden 6 ay içinde CEO değişimi planlanıyorsa o zaman mevcut CEO’lara bakılıyor. Fakat bu değişim 1-2 yıl içinde olacaksa o zaman araştırılan insanlar sadece CEO olmak zorunda değil. Önü açık genel müdür yardımcıları da listeye giriyor. Bu araştırma sonrası seçilen yöneticilerle temasa geçtiklerini ve görüştüklerini anlatan Alver, sonrasında şirketlere bunu rapor olarak sunduklarını söylüyor: “6 ay içinde CEO değişim planınız var ise sektördeki şu 10 kişiyle tanışıyor olmanız faydalı olacaktır diyoruz. Bu süre 2 sene içindeyse hem CEO hem de CEO olma potansiyeli olan kişilerin listesiyle karşılarına çıkıyoruz.” Ani bir durum olduğunda da zaten hazırlanmış bir plan olduğu için en uygun kişilerle iletişime geçerek süreç hızlandırılıyor.
En geç 60 gün içinde açıklanmalı
CEO’nun ölümü, çalışanları da, şirketi de, pazarı da etkiliyor. Şirket çalışanları, yönetim kurulu, müşteriler, tedarikçiler hem bundan sonra ne olacağını merak ediyor hem de kendilerinin bu durumdan nasıl ekileneceklerini. Alver, yeni CEO’nun 60 gün içinde açıklanması gerektiğini düşünüyor: “Eğer bu planlama yapılmamışsa kendini CEO’nun yerine uygun gören çalışanlar arasında problemler de baş gösterebilir. Çalışanların da kendi kariyerleriyle ilgili kaygıları olduğundan huzursuzluk olabiliyor. Bu nedenle yeni CEO’nun açıklanması için çok beklenmemeli.”
CEO’lar en çok kalp krizi ve kanserden ölüyor
Kenneth A. Borokhovich, Kelly R. Brunarski, Maura S. Donahue, Yvette S. Harman adlı akademisyenler, CEO’ların ölümleri üzerine bir araştırma yaptı. Buna göre 1978-2000 yılları arasında ölen CEO’ların ölüm nedenleri:
Ölüm nedeni ve sayısı
Kalp krizi 39
Araba, uçak kazası, yangın, boğulma, yıldırım düşmesi 14
Beklenmeyen doğal nedenler (felç, beyin anevrizması) 28
Kıs süreli hastalıklar veya zatürre 16
Kanser 30
Uzun süreli hastalıklar (kalp rahatsızlığı) 12
Hastalık nedeniyle ameliyat 2
Bilinmeyen nedenler 20
Toplam 161
Pazarı etkiliyor
Total’in CEO’su öldüğünde hisse senetlerinin değerinin yüzde 3 yükseldiğini belirten Orhan Kemal Alver, “Total olayında şirkette çok büyük bir değişiklik olmadı. Apple’ın CEO’sunda zaten bekleniyordu ama beklenmeyen bir durum olsaydı piyasalara çok daha farklı yansıyabilirdi. CEO’nun ölümünün pazarı nasıl etkileyeceği kişiden kişiye değişiyor“ diyor.